Patent, sınırlı bir yer ve süre için üçüncü kişiler tarafından buluşun izinsiz olarak üretilmesini, kullanılmasını veya satılmasını engelleme yoluyla sahibine tanınan tekel hakkıdır. Bu hakkın kullanılabileceğini gösteren belgeye patent belgesi denir. Patentlenebilirlik kriterleri ise yenilik, buluş basamağı ve sanayiye uygulanabilirliktir.
Patent sisteminin temel amacı buluş yapmayı ve ortaya çıkan buluşların pratik hayatta kullanılmasını teşvik etmektir. Ayrıca patent sistemi, buluş ile ilgili teknik bilgiye, bir başka deyiş ile tüm özellikleri ile buluşu buluş yapan teknik özelliklere sanayinin ve kamunun ulaşmasını da sağlamaktadır. Buluşlara yasal bir çerçevede koruma sağlayan patent sistemi, verimliliği artıran yeniliklerin geliştirilmesini sağlamakta ve bunun doğal sonucu olarak da ekonomik performansı etkilemektedir.
Bilgi ekonomisinin ön plana çıktığı günümüzde yaratıcı süreçlere dayalı fikir ürünleri, sürdürülebilir kalkınma ve rekabet açısından son derece önemlidir. Yaratıcı süreçler sonucunda ortaya çıkan buluşlar, teknolojik gelişmenin girdisini oluşturmaktadır. Gerek buluş sahibinin buluş üzerindeki haklarını koruyarak buluş yapmayı teşvik ettiği için gerekse buluşların ticarileştirilmesi sağlayarak ekonomik büyümeye katkı sağladığı için fikri mülkiyet haklarının korunması ulusal ve uluslararası platformda giderek önem kazanmaktadır.
Dünyada fikri ürünlerinin büyük bir kısmı, Ar-Ge araştırmalarına önem veren ve Ar-Ge çalışmalarına büyük yatırımlarda bulunan gelişmiş ülkeler tarafından üretilmektedir. Bilindiği gibi Ar-Ge, bilgiye dayalı ekonomilerde yeniliklerin kaynağı olduğu için sürdürülebilir ekonomik büyümenin de önkoşuludur. Ar-Ge çalışmaları sonucunda ortaya çıkan ürünler, Ar-Ge yoğunluğu yüksek olan yüksek teknolojili ürünler olduğundan inovasyon için vazgeçilmezdir. Ar-Ge çalışmaları maliyetli olmanın yanı sıra oldukça fazla zaman ve emek isteyen süreçleri de kapsamaktadır. Bu nedenle özellikle gelişmiş ülkeler Ar-Ge yoğunluğu fazla olan fikri ürünleri üretmenin yanında bu ürünlerin korunmasına yönelik çalışmalara da önem vermektedir.
Türkiye’nin de içinde bulunduğu 44 ülkede patent koruması sağlayan Avrupa Patent Ofisin’nin (EPO) verilerine göre, 2019 yılında EPO’ya yapılan patent başvurusu bir önceki yıla göre %4 artarak 181.406’ya ulaşmıştır. Bu başvuruların %45’i EPO üyesi 38 ülkeye, kalan %55’lik pay ise diğer ülkelere aittir. Patent başvuru sayısında Amerika Birleşik Devletleri, Almanya, Japonya, Çin ve Fransa en çok patent başvurusunda bulunan ilk 5 ülke olmuştur. Bu ülkeleri Güney Kore, İsviçre, Hollanda, Birleşik Krallık, İtalya ve İsveç izlemiştir. Patent başvuru sayısında İlk 10’da yer alan Çin (%29,2) , Güney Kore ( %14,1) ve Birleşik Krallık (%6,9) bir önceki yıla göre başvuru sayısını en çok artıran ülkelerdir. Fransa (%2,9), Hollanda (%2,6) ve Japonya (%2,3) ise başvuru sayısı düşen ülkelerdir.
Türkiye’nin EPO’ya yaptığı patent başvuru sayısı 2018 yılında 574 iken 2019 yılında (%-19) 465’e gerilemiştir.
Avrupa’da Dijital Teknolojiler Alanındaki Patent Başvuruları Arttı
Kaynak: EPO
Yapay zeka ve 5G kablosuz ağlar, dijital teknolojiler alanında yapılan patent başvurularını artırmıştır. Dijital iletişim alanındaki patent başvuruları, %19,6’lık artış ile en aktif patent başvuru alanı olan medikal teknolojilerini geride bırakmıştır. Bilgisayar teknolojileri konusunda en çok patent başvurusu yapan ülkeler ise Çin, Amerika ve Güney Kore’dir. Patent başvurularındaki ilk 10 marka sıralaması da dijital teknolojilerdeki büyümeyi desteklemektedir. Bu markaların 4’ü Avrupa, 4’ü Asya ve 2’si Amerika firmasıdır.
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) verilerine göre Türkiye’den uluslararası patent sistemi için en çok başvuruda bulunan firmalar aşağıda yer almaktadır.
Uluslararası Patent Sistemine Başvuran İlk 10 Türk Firması
Kaynak: WİPO
Dünyada ve Avrupa’da dijital teknolojiler alanındaki başvurular artarken, Türk Patent ve Marka Kurumu’nun 2018 yılı NACE sınıflandırmasına göre Türkiye’de patent ve faydalı model başvurularında ilk üç sırayı eczacılık-tıbbi ürün ve araçlar ile ev aletleri imalatı almaktadır.
Patent ve Faydalı Model Başvurularının NACE Sınıflandırmasına Göre Sektörel Dağılım
Kaynak: Türk Patent ve Marka Kurumu
Türk Patent ve Marka Kurumu verilerine göre Türkiye’deki patent başvuru sayısı 2019 yılında bir önceki yıla göre %10,6 artış göstererek 8.126’ya ulaşmıştır. Türkiye’deki artış oranları (%11) EPO artış oranının (%4) üstünde olmakla birlikte, toplamdaki patent başvuru sayısında ve 1 milyon kişi başına düşen patent başvuru sayısında (5,7 ile Türkiye 50 ülke arasında 39. sırada yer almaktadır) Türkiye oldukça zayıf bir performans sergilemektedir. Türkiye yurtiçindeki patent başvuru sayısını artırmış olsa da EPO’ya yaptığı başvurularda %19’luk bir gerileme söz konusudur.
Türk Patent ve Marka Kurumu’na 2019 yılı itibariyle yabancılardan toplamda 19.916 başvuru olmuştur. Bunlardan ilk sırada 2.487 başvuru ile Almanya yer alırken Almanya’yı 1.989 başvuru ile ABD ve 800 başvuru ile Fransa izlemektedir. Bu ülkeleri sırasıyla İsviçre, İtalya, Japonya, Hollanda, İsveç ve Birleşik Krallık takip etmektedir.
Sektörel dağılımda yerlilerin ilk üç başvurusu sırasıyla 795 başvuru ile başka yerde sınıflandırılmamış ev aletleri imalatı, 593 başvuru ile motorlu kara taşıtı, römork ve yarı römork imalatı, 510 başvuru ile tıbbi ve cerrahi teçhizat ile ortopedik araçların imalatıdır. Yabancılarda ise ilk sırayı 2.041 başvuru ile eczacılık ürünlerinin, tıbbi kimyasalların ve botanik ürünlerinin imalatı, ikinci sırayı 859 başvuru ile ana kimyasal maddelerinin imalatı ve üçüncü sırayı 684 başvuru ile diğer özel amaçlı makinelerin imalatı almaktadır.
Patent Başvuru Tescil Sayısında Antalya Türkiye Ortalamasının Altında Yer Aldı
Antalya’daki patent başvuru sayısı 2018 yılında 98 iken 2019 yılında 100’e yükselmiştir. Antalya, Türkiye patent başvurusu sıralamasında 81 il arasında İstanbul, Ankara, Bursa, İzmir, Kocaeli, Manisa, Konya, Sakarya, Kayseri, Eskişehir ve Tekirdağ’dan sonra 12. sırada yer almış, Türkiye ortalamasının üzerine çıkmayı başaramamıştır.
Kaynak: Türk Patent ve Marka Kurumu
Antalya’nın 1995 ve 2005 yılları arasındaki 10 yıllık süreçte patent başvuru sayısının yatay seyrettiği, 2006 yılı itibariyle yükseliş trendine geçtiği görülmektedir.
Patent tescillerinin iller sıralamasında ise Antalya 2019 yılında 23 tescil ile Türkiye’de 12. sırada yer almaktadır. Aynı yılda Türkiye’de patent tescil sayısı bir önceki yıla göre %28,6’lık bir azalış gösterirken, Antalya %11,5’lik bir azalış göstermektedir. 22 ilin ise 2019 yılında herhangi bir patent tescili bulunmamaktadır.
Antalya’da Ar&Ge ve İnovasyon Kültürünün Yaygınlaşması Gerekmektedir
Hem Türkiye’nin hem de Antalya’nın patent tescilinde daha iyi bir performans sergilemesi için Ar&Ge çalışmalarına ve işbirliğine ağırlık vermesi ve inovasyon kültürünü geliştirmesi gerekmektedir.
Antalya Ar&Ge Merkezi sayısında Türkiye’de %1, 6’lık pay ile 50 il arasında 11. sırada yer almaktadır.
Antalya Ticaret ve Sanayi Odası
Araştırma ve Ticaret Geliştirme Müdürlüğü
Kaynaklar:
Türk Patent ve Marka Kurumu
Avrupa Patent ofisi (EPO)
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO)
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
Fikri Mülkiyet Hakları Çerçevesinde Patentin İktisadi Boyutu ve Türkiye Örneği, Yüksek Lisans Tezi
Patent Korumasının Önemi ve Ekonomik Gösterge Olarak Patent, Uzmanlık Tezi
AR-Ge’de Üniversite Sanayi İşbirliğinin Patent Başvurularına Etkisinin İstatistik Analizi, International Journal of Applied Economic and Finance Studies online yayını
