Hızla artan nüfus ve buna bağlı olarak artan tüketim, sınırlı olan kaynakları orantısız bir biçimde harcamaktadır. Bu durum döngüsel ekonomi, döngüsel gıda vs tüm alanlarda olduğu gibi şehirlerde de döngüselliği beraberinde getirmektedir. Döngüsel ekonomi, mevcut ve kısıtlı kaynakları daha verimli bir şekilde korumakla birlikte iklim değişikliğinin çevreye yarattığı olumsuz etkileri de azaltmayı sağlayacaktır. Bunları yapmak için geliştirilecek sistemler inovasyonun gelişmesini bununla beraber ülke sofistikasyonunun artmasını sağlar. Ayrıca yeni gelişecek sistemlerle yeni iş alanları da yaratılmış olacaktır. Şehirler, genel olarak döngüsel ekonomi adına yapılacak her şeyin merkezinde olacağı için döngüselliğin de merkezi olacaktır.
Şehirleşme tüm dünyada yıllar içinde artan bir olgudur. 2050 yılında ise dünya nüfusunun yaklaşık %70’inin, hatta bazı bölgelerde %85’inin, şehirlerde yaşaması beklenmektedir. Bu durum daha çok kırsal alanlarda yetiştirilen kaynakların hızla azalmasına, şehirlerde tüketimin artması ile zaten az miktarda üretilen ürünlerin çok daha hızlı bir şekilde tüketilmesine yol açacaktır. Buna ek olarak şehir yaşamının bir sonucu olarak atmosfere yayılan sera gazı, hava ve su kirlilikleri de çok daha fazla olacaktır. Özetle ilerleyen yıllarda kaynak arzı düşerken talep artacak ve bu dengesizlik daha büyük felaketlere yol açabilecektir.
Şehirler hem üretimin hem tüketimin kaynağı iken aynı zamanda döngüselliğin gereklilikleri olan altyapı vs için hem yeterli insan kaynağına hem de karar alma yetkisine sahiptir. Hem paydaşlar arasındaki iletişimin kolaylıkla sağlanması hem de bir vizyona sahip olmasıyla döngüsellik çalışmalarının şehirlerde başlatılması sürdürülebilirlik açısından önemlidir. Yani şehirler hem kaynakların en fazla tüketildiği alanlar olurken hem de bu konu ile ilgili yapılması gereken çalışmaların merkezi konumundadır. Bu nedenle döngüsellik konusunun odağında şehirler yatmaktadır.
Peki döngüsel bir şehir nasıl olur? Bu konuda Döngüsel Ekonomi 101 bülteninde bir çalışma hazırlanmıştır. Bu bültene göre:
Döngüsel şehirler, kaynakları ve ürünleri hem muhafaza eder hem de yeniden kullanılması ve faydasının paylaşılması ile kaynak israfını en aza indirmeye imkan tanır.
Döngüsel şehirler yeniden ve etkin kullanıma uygun tasarlanmış, yıkım yerine sökmeyi amaçlamış, geri dönüşümü kolaylaştıran modüler ve esnek binalara sahiptir.
Mümkün mertebe güneş, rüzgar veya ikincil kaynaklar tarafından desteklenen yenilenebilir yerel enerji kullanmalıdır.
Mümkün olduğunca yenilenebilir enerji ile desteklenen, paylaşıma uygun ve isteğe bağlı hizmetlerle otomatikleşen temiz ve etkili mobilite sistemleri kullanmalıdır.
Tüm organik atıkların ve yan ürünlerin geri kazanılması veya besin ve kimyasal geri kazanımı için hammadde olarak kullanılmasını; geri kazanılamayacak atıkların ise enerji üretimi ve daha sonrasında toprağa geri döndürülmesini sağlayan sistemler kullanmalıdır.
Atık su üretimi, maksimum değer geri kazanımı ile en aza indirilir ve kalıntılar, toprağa iade veya kentsel tarımda kullanım için işlenir.
Üretimi ve tüketimi mümkün olduğu ölçüde yerelleştirmelidir.
Şirketler, endüstriyel kümelerde yer almalıdır ve bir şirket tarafından üretilen artıklar, yan ürünler veya atık ısı/suyun başka bir şirket tarafından kullanılabileceği ve böylece bir şirket için hammadde maliyetlerinden ve diğeri için atık yönetim maliyetlerinden tasarruf sağlayabileceği endüstriyel simbiyozu kolaylaştırmak ve sağlamak için eşleştirmelidir.
Nakliye şirketleri, ürünlerin yeniden kullanılması, onarılması, yeniden üretilmesi ve malzemelerin geri dönüştürülmesi için ürünlerin geri alınması ve iade edilmesi adına tersine lojistik gerçekleştirerek operasyonlarının verimliliğini artırmalıdır.
Vatandaşları ve girişimcileri yeni döngüsel fikirlerini ve iş modellerini test etmek ve uygulamaya teşvik etmek için şehir genelinde döngüsel test laboratuvarları, tamir atölyeleri ve paylaşım merkezleri bulunmalıdır.
Kullanılan dijital araçlar, varlık/malzeme takibini kolaylaştırmalı ve ürün/malzeme/hizmet alışverişi uygulamaları paylaşmayı, endüstriyel simbiyozu ve döngüsel ilerlemenin izlenmesini kolaylaştırmalıdır.
Peki, döngüsel bir şehre ulaşabilmek için hangi adımları atmak gerekir. Bu konuda temel olarak yapılması gerekenler ve yol haritasının nasıl olacağına ilişkin European Investment Bank tarafından hazırlanan rehberde 15 adım belirleniştir. Bu adımlar şöyle sıralanmıştı:
Plan
Önemli bir ilk adım olarak, tüm ilgili paydaşlarla birlikte şehir yönetimi, mevcut doğrusal konulara ve gelecekteki döngüsel potansiyele bakmalı ve ardından ileriye dönük döngüsel bir yol belirlemelidir. Plan, aşağıdaki üç adımdan oluşmalıdır:
- Yerel bağlamı ve kaynak akışlarını analiz ederek kategorileştirin ve atıl varlıkları belirleyin
- Döngüsel potansiyele sahip sektörler arasında seçenekleri kavramsallaştırın ve önceliklendirin
- Açık, döngüsel amaç ve hedeflere sahip döngüsel bir vizyon ve strateji oluşturun
Hareket
Bir şehrin döngüsel potansiyelinin gelişimi için bir vizyon ve strateji ortaya konulduktan sonra kent yönetimi ve ilgili paydaşların görevleri başlar. Aşağıda ana hatları ile verilen bir dizi kilit eylem yoluyla uygulamalara başlanabilir.
- Atık/artık/su/ısı jeneratörlerinin alıcıları ve kullanıcıları ile bağlayarak yakın döngüleri kapatın
- Varlıkların ve ürünlerin kullanım ve ömrünü uzatma seçeneklerini değerlendirin
- Döngüsel binalar, enerji ve hareketlilik sistemleri inşa ve tedarik edin
- Döngüsel deney yapın — kentsel sorunları döngüsel çözümlerle ele alın
- Düzenleme, teşvik ve finansman yoluyla döngüsel gelişmeyi hızlandırın
- Döngüsel ürünler ve hizmetler için pazarlar ve talep yaratın — ilk müşteri olun
- Döngüsel iş modellerini destekleyen araçlardan yararlanın
Takip & İyileştirme
- Vatandaşlara, işletmelere, sivil topluma ve medyaya koçluk edin ve eğitin
- Gelenekselleşmenin getirdiği ataletle yüzleşin ve onlara meydan okuyun, lineer riskleri ve döngüsel fırsatları vurgulayın
- Döngüsel paydaşlar arasında bağlantı kurun ve işbirliğini kolaylaştırın
- Döngüsel öncülerle iletişim kurun ve onlardan öğrenin
- İzlemeye dayalı döngüsel ilerleme hakkında iletişim kurun
Seçil Gülbudak Dil
Müşavir
