Pandeminin sağlık, turizm ve gıda sektörlerinin yanında en fazla etkilediği konulardan biri de çip üretimi ve tedarik süreci olmuştur. İnsanların eve kapanması ile artan bireysel teknoloji ihtiyaçlarının yanı sıra üretim tesislerindeki kapanma, arz ve talep arasındaki uçurumu oldukça artırmıştır. Arzın talebi karşılayamadığı günümüzde, yeni ve mevcut şirketler çip teknolojileri üzerine yeni tesisler kurmaya başladılar. Ancak bu şirketlerin faaliyete başlaması ve tedarikin sağlanması arasında uzun bir süre geçmesi gerekiyor. Bu tesisler faal olmaya başlayana kadar dünyada çip krizi devam edecek gibi görünüyor. Öte yandan bu gelişmelere ek olarak dünyada çip üretiminde kullanılan neonların %90’ını üreten Ukrayna ile çip üretiminde kullanılan paladyum ihtiyacının %40’ından fazlasını üreten; elektrikli otomobillerde kullanılan lityum-iyon pillerindeki nikel tedarikinde ise dünyada üçüncü konumunda olan Rusya arasındaki savaş da bu krizin daha da ciddileşmesine neden oldu. Ayda 15-20 bin metreküp neonu tek başına üreten ve bunun %75’ini direkt olarak çip üretimine aktaran Ukrayna merkezli Ingas ile ayda 10-15 bin metreküp neon üreten Ukrayna merkezli Cryoin, üretimlerini durdurdu. Rusya’nın, savaşın bir tarafı olması da üretimde ve ihracatta aksaklıklara sebep oldu. Yani pandemi etkisiyle ortaya çıkan çip krizi Ukrayna-Rusya savaşı sebebiyle iyice derinleşti.
Otomobil sektörü çip krizinden en fazla etkilenen sektörlerin başında geliyor. Birçok araba fabrikası çip tedarik sıkıntısı nedeniyle üretimlerini durdurmak durumunda kaldılar. Bu tedarik sıkıntısının uzun süreceğini öngören otomobil üreticileri yeni araç modellerinde birçok elektrik aksamını ortadan kaldırdı. Yeni araçlarda arka camların elektrikli açılır kapanır sistemi, gösterge panelleri, dokunmatik ekranlar, ayarlanabilir koltuklar, usb girişleri gibi seçeneklerini tasarımdan çıkartarak daha düşük donanımlı araçlar (yani eski model yeni araçlar), üreten otomobil üreticileri, çip krizi sona erdiğinde müşteri isteklerine göre bu donanımları ekleyebileceklerini aktarıyorlar. Otomobilin yanı sıra üretiminde yüksek teknoloji kullanılan bilgisayar, cep telefonu, televizyon, beyaz eşya gibi gündelik ürünlerde de benzer etkiler gözlemlenmesi öngörülüyor.
2021 yılı Kasım ayında JPMorgan tarafından yapılan araştırmada çip krizinin 2022 yılı ikinci yarısında bitmesi, 2023 yılında da herhangi bir sıkıntı kalmayacağı tahmin ediliyordu. Ancak 2022 yılında beklenmedik bir şekilde ortaya çıkan Ukrayna-Rusya savaşı nedeniyle birçok otomobil ve teknoloji şirketi, Rusya’daki faaliyetlerini durdurma ve/veya askıya alma kararı verdi. Bu durum neticesinde ortaya çıkacak aksilikler için önlem alma çalışmalarını hızla sürdürüyorlar. Çeşitli çip üreticilerinden yeterli neon stoku bulunduğuna dair açıklamalar gelse de çip krizinin bir süre daha gündemde olacağı aşikar.
Bilgisayardan otomobile, ev aletlerinden savunma sanayisine hayatımızın birçok alanında aktif olarak kullandığımız şeylerde çip kullanılmakta ve bu nedenle büyük önem arz etmektedir. Pandeminin yarattığı yüksek talep ve düşük arz nedeniyle ortaya çıkan çip krizi, bu alanda kullanılan ham maddelerin en önemli üreticilerden ve ihracatçılarından olan Ukrayna ve Rusya arasında çıkan savaştan etkilenerek bir kez daha gündeme oturdu.
Büyük çip üreticilerinin satınalma güçleri ve stokları nedeniyle bir süre daha sorunsuz devam etmeleri mümkün. Ancak küçük çip üreticilerinin bu rekabette ayakta kalması pek olası görünmüyor. Bunlara ek olarak teknolojinin her geçen gün hızla artması da çip ihtiyacını ivmelenerek artırıyor. Yani arz ile talep arasındaki makas her geçen gün büyüyor. Bu krizden kurtulmanın en temel yolu yeni çip üretim tesisleri ve yeni ve mevcut tesislerin neon üretimini de kendi içinde gerçekleştirmeleridir. Ancak bu tip merkezlerin kurulması bir yılı aşkın bir süreye tekabül ediyor. Kısa vadede üreticiler ürünlerinde çip kullanımı gerektiren donanımlarda eksikliğe gitseler de bu yöntemler uzun vadede bir çözüm olmayacaktır. Ancak şimdi temelleri atılan bir tesis en azından bir yıl sonra oluşacak krize çare olacaktır.
Seçil Gülbudak Dil
Müşavir
