TÜSİAD Çevre ve İklim Değişikliği Çalışma Grubu, AB Döngüsel Ekonomi Eylem Planının ülkemiz iş dünyası açısından ilişkili unsurlarını ortaya koymayı, bu alanlara yönelik ülkemizdeki ilgili mevzuatı veya ihtiyaç alanlarını belirlemeyi hedefleyen “Avrupa Yeşil Mutabakatı-Döngüsel Ekonomi Eylem Planı Türk İş Dünyası’na Neler Getirecek?” raporunu 11 Haziran 2021 tarihinde yayımladı. Raporun tanıtım toplantısının açılış konuşmaları TÜSİAD Yönetim Kurulu Başkanı Simone Kaslowski, TÜSİAD Yönetim Kurulu Üyesi ve Enerji ve Çevre Yuvarlak Masa Başkanı Cevdet Alemdar tarafından yapılırken, etkinliğin kapanış konuğu, Çevre ve Şehircilik Bakan Yardımcısı ve İklim Başmüzakerecisi Prof. Dr. Mehmet Emin Birpınar oldu.
Avrupa Yeşil Mutabakatı, iklim değişikliği ve çevresel bozulma tehdidine karşılık yeni bir büyüme stratejisi olmanın ötesinde derin bir dönüşüm programıdır. Yeşil Mutabakat öncesi yapılan çalışmaları, dar kapsamlı, konuların bütünlüğünü odağına almayan, kimi kez de hedefler ve uygulamalar açısından zayıf çabalar olarak değerlendirmek mümkündür. Döngüsel Ekonomi Eylem Planı ise alt sektörleri de dahil olmak üzere tüm sektörleri ilgilendirmekte, birbiri ile ilintili birçok önleme değinmektedir. Bu bağlamda sürdürülebilir, atık üretmeyen ürün, hizmet ve iş modelleri için güçlü, tutarlı ve uyumlu bir politika çerçevesi oluşturulmaktadır. Bunun için hukuki düzenlemeler, standardizasyon, yatırım, inovasyon, ulusal reformlar, sosyal ortaklarla diyalog, uluslararası iş birlikleri şeklinde özetlenebilecek her seviyede çalışmalar yürütülecektir.
Projenin amaçları;
- AB Döngüsel Ekonomi Aksiyon Planı’nın derin bir analizi
- AB sanayisinin döngüsel ekonomi perspektifinden ileriye yönelik yol haritasının anlaşılması
- Sürdürülebilir ürün, hizmet ve iş modelleri için geliştirilmesi planlanan düzenlemelerin incelenmesi, sektörlerle etkileşimin belirlenmesi
- Yapılacak AB düzenlemelerinin ulusal mevzuattaki karşılıklarının tespit edilmesi
- Türk mevzuatında yapılması gerekecek olan değişikliklere ilişkin öneriler geliştirilmesi
olarak sıralanabilir.
AB Döngüsel Ekonomi Eylem Planı’nın amaçları ise;
- AB’de sürdürülebilir ürün formunun yaratılması
- Tüketicinin ve kamu alıcısının güçlenmesi
- Döngüsellik potansiyelinin daha fazla olduğu kaynak kullanımı yoğun sektörlere odaklanılması (elektronik, bilişim, piller-taşıtlar, ambalaj, plastik, tekstil, inşaat-binalar, gıda, su ve besin maddeleri)
- Atık azaltımı
- Döngüselliğin insanlar, şehirler ve bölgeler için işler bir sistem olması
- Döngüsel ekonomiye dair küresel çabalara liderlik edilmesidir.
Döngüsel Ekonomi Eylem Planı Uygulamaları Hızlı Referans Listesi Tablosu;
- Sürdürülebilir ürün politikası çerçevesi
- Kilit ürünlerin değer zinciri
- Daha az atık, daha fazla değer
- Bölgeler, şehirler ve insanlar için döngüsel bir ekonomi modeli oluşturmak
- Birbiri ile kesişen eylemler
- Küresel düzeyde öncü çabalar
- İlerlemenin izlenmesi başlıklarında 2020-2022 yılları arasında gerçekleştirilen ve gerçekleştirecek uygulamaları özet halinde sunmaktadır.
Döngüsel Ekonomi Eylem Planı kapsamında, döngüsellik potansiyeli yüksek, kritik öneme sahip bazı ürünlerin değer zincirlerine odaklanılmıştır. Bu ürünler;
- Piller ve akümülatörler
- Ambalaj ve plastik
- Elektrikli ve elektronik eşya
- Tekstil
- İnşaat ve binalar
- Gıda, su ve besin maddeleri’dir.
10 Şubat 2021 tarihinde Avrupa Parlamentosu tarafından kabul edilen Döngüsel Ekonomi Eylem Planı kararı Avrupa Yeşil Mutabakat yapısını oluşturan en önemli bloklardan biridir. Döngüsel Ekonomi Eylem Planı, ürünü yaşam döngüsü boyunca ele almakta, ürün tasarımını, döngüsel ekonomi süreçlerinin desteklenmesini, sürdürülebilir tüketimin güçlendirilmesini ve kullanılan kaynakların mümkün olan en uzun zaman dilimi süresince AB ekonomisi içinde kalmasını amaçlamaktadır. Döngüsel Ekonomi Eylem Planı’nda kimya, plastik/ambalaj, biyoçeşitlilik, sanayi/otomotiv, tarım ve gıda, biyoekonomi, iklim, kaynak verimliliği, enerji, su, çevre, Avrupa Yeşil Mutabakatı, döngüsel ekonomi, ekotasarım, atık, pil, elektrikli ve elektronik eşya ve BM Sürdürülebilir Kalkınma Ajandası konularında AB düzenlemeleri Strateji Belgeleri ve raporları bulunmaktadır.
Döngüsel ekonominin temelinde kaynak verimliliği yer almaktadır. Kaynak verimliliğinin Türkiye açısından önemi farklı boyutlarda ortaya çıkmaktadır.
- Ara mallarda Türkiye’nin dışa bağımlılığı
- Yurt içi tasarruflar ve atığın önlenmesi
- Çevre üzerindeki baskı ve doğal kaynaklar
- Ulusal politika dokümanları ile belirlenen hedeflere ulaşım
- Uluslararası gelişmeler ve hedefler (BM Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları, Avrupa Yeşil Mutabakatı)
- Piller ve akümülatörler
2030 yılına kadar pil talebinin 14 kat artması beklenmektedir. Bu artışın %17’sinin AB kaynaklı olacağı tahmin edilmektedir. Özellikle elektrikli araçlar nedeniyle pillerin küresel düzeyde stratejik bir noktaya gelmesi beklenmektedir. Dolayısıyla pil yapımında kullanılan hammaddelere talep de aynı oranda artacaktır. Bunların çevreye olumsuz etkisi minimize edilmelidir. Geri dönüştürülmesi gereken lityum pillerin miktarının 2020 ile 2040 yılları arasında 700 kat artması beklenmektedir. Pil ve akümülatörler ulaşım, enerji ve bilişim/iletişim sektörünün vazgeçilmezleridir. Döngüsel ekonomi eylem planında belirlenen yeni nesil pillerin minimum karbon ayak izi yaratan, şarj edilebilir, geri kazanılmış içeriklere sahip piller olacak. Pillerin pasaportları olacak ve elektronik değişim sistemine bu pasaportlarla dahil olacak.
- Ambalaj ve plastikler
2030 yılına kadar tüm ambalajların yeniden kullanılabilir, ekonomik açıdan verimli bir şekilde geri dönüştürülebilir olma hedefi mevcuttur. Nihai hedef atık hiyerarşisinin uygulanması ve karbonsuzlaştırmaya katkı sağlanmasıdır.
2021 yılında AB’nin Ambalaj ve Ambalaj Atığı Direktifi’nde yapacağı değişikliklerin kapsamı aşağıdaki gibidir:
- Ambalaj atığı azaltma önlemleri ve hedefleri
- E-ticaret sektörü de dahil olmak üzere aşırı ambalajlamaya son verilmesi
- Geri dönüştürülebilirliğin geliştirilmesi (Modern ayırma makinalarının kullanılması, yaşam döngüsü boyunca daha iyi bir ekotasarım ile toplanan, ayrılan ve geri dönüştürülen ambalaj atık miktarının artırılması, hafif ambalaj için geri dönüştürülebilirlik ilkesinden vazgeçilmemesi, geri dönüştürülebilir ambalaj tanımının netleşmesi)
- Kompleks yapıdaki ambalajın azaltılması
- Geri dönüştürülmüş içerik oranının artırılması
- Zararlı ve tehlikeli maddelerin aşamalı olarak kullanımına son verilmesi
- Gıda güvenliği ve hijyen standartlarından ödün vermeksizin ambalajda yeniden kullanımın desteklenmesi
- Yeşil kamu alımı için kriterler ve hedefler oluşturulması
- Elektrikli ve elektronik eşya
AB’de elektrikli ve elektronik eşya sektörünün büyüme oranı %2’dir. Geri dönüştürülen elektronik atık oranı ise %40’tan daha azdır. Bu nedenle müthiş bir değer kaybı yaşanmaktadır. Bu değer kaybının nedenleri arasında ürünün onarılamaması, pillerin yenilenememesi, yazılımların güncellenememesi, aletlerde kullanılan materyallerin geri kazanılamaması gibi faktörler yer almaktadır.
Döngüsel Ekonomi kapsamında elektrikli ve elektronik eşyalarda AB’de getirilecek yenilikler aşağıdaki gibidir.
- Ekotasarım direktifi kapsamında yeni düzenleyici hükümler
- Tamir hakkı
- Ortak şarj aletleri
- Geri alım uygulaması
- Geri dönüştürme için zorlu sertifikasyon
- Döngüsel ve sürdürülebilir dijitalleşme inisiyatifi
- Tekstil
Avrupa Komisyonu 2019 yılında tekstil sektörünü döngüsel ekonomi için öncelikli sektör olarak tanımlamıştır. Ancak bilindiği gibi tekstil sektöründe hammadde kaynaklarının %85’i, su kullanımının %92’si, karasal alan kullanımının %93’ü Avrupa ülkelerinde değil, tekstil üretiminin yapıldığı ülkelerde gerçekleşmekte ve sera gazı emisyonlarının %76’sı yine bu üretim yapılan ülkelerde oluşmaktadır. Tekstil konusunda getirilen düzenlemeler genellikle diğer ülkelerdeki tedarikçilerin konusu olacaktır. Bu düzenlemeler;
- Giysi kullanım süresinin artırılması
- Geri dönüşümün radikal ölçüde iyileştirilmesi
- Kaynakların etkin kullanımı ve yenilenebilir girdi kullanımına geçiş
- Kaygı verici maddelerin kullanımına ve mikro elyaf kaybına son verilmesi
olarak sıralanabilir.
- İnşaat ve binalar
Döngüsel ekonomi yaklaşımı ile AB’de binaların kullanım ömrünün arttırılarak, yıkım işlemlerinin azaltılması amaçlanmaktadır. Bu amaca ulaşmak için Avrupa Komisyonu’nun sektöre Level(s) Çerçevesi uyarınca spesifik olarak karbon ve materyal ayak izi azaltma hedefleri belirlemesi talep edilmektedir. İlave olarak materyal geri kazanım, yeniden kullanım ve geri dönüştürülebilirlik hedefinin de sektör için belirlenmesi planlanmaktadır. Level(s) Avrupa sürdürülebilir binaları için hazırlanmış gönüllü raporlama çerçevesidir.
Avrupa’da inşaat sektörü binaların yaşam döngüsü boyunca, elde edilen materyallerin yarısını, üretilen enerjinin yarısını, suyun 1/3’ünü tüketmekte, atık üretiminin ise 1/3’ünden sorumlu bulunmaktadır.
Komisyonun İnşaat Ürünleri Regülasyonu’nu revize etmesi talep edilmekte, 2021 yılında Sürdürülebilir Çevre İnşası için stratejinin duyurulması istenmektedir.
- Gıda, su ve besin maddeleri
Türkiye’de gıda atığının 2030 yılında %50 azaltılması hedeflenirken AB döngüsel ekonomi yaklaşımının temelinde konu ile ilgili yer alan unsurlar;
- Gıda atığı
- Gıda hiyerarşisi
- Bitkisel protein ithalat bağımlılığı
- Atık su arıtma ve yönetimi
- Su kaynaklarına erişim
- Sulardaki negatif toksik etkiler
- Organik atıklar
- Ambalajlı su
şeklinde sıralanabilir.
Bu başlıkta daha az atık daha fazla değer yaratılması hedefi ile yol haritası belirlenmektedir. Bu amaçla su, kompost gübre, atık ve yan ürün, endüstriyel simbiyoz, düzenli depolama, ikincil hammadde ve ürün piyasaları öncelikli odak alanları olarak belirlenmiştir.
Dijitalleşme, döngüsel ekonomi için çok önemli bir araçtır ve dolayısıyla bu kapsamda nihai amaç dijitalleşme olmamalıdır. Sürdürülebilir kalkınma amaçları ile hizalanmış bir dijitalleşme hedeflenmelidir. Bilişim sektörünün kendisi daha yeşil bir sektör olmak için gerekli adımları atarken, blok zincir, yapay zekâ ve 3D yazıcıları gibi tüm dijital çözümler de döngüsel ekonomiye geçiş için gerekli koşulları sağlamaya yönelik olarak kullanılmalıdırlar.
Önümüzdeki 10 yıl içerisinde, sürdürülebilir yatırımların desteklenmesi için en az 1 trilyon Avro finansman sağlanacaktır
Mevzuatlarımıza döngüsellik bakış açısının yerleştirilmesi sadece bir uygulama değişikliği getirmeyecektir. Tıpkı AB’de olduğu gibi üretim ve tüketimde dönüşümü tetikleyerek farklı bir ekonomik modele geçişi başlatacaktır. Bu nedenle veriye dayalı karar süreçlerinin geliştirilmesi için atık envanteri başta olmak üzere ilgili her tür verinin sağlıklı olarak toplanması, değerlendirilmesi ve erişime açık olması geçmişte olduğundan daha da önemli hale gelecektir. İlave olarak, mevzuat yapma süreçlerinde; şeffaflık, ilgili dokümanlara erişim kolaylığı, danışma süreçlerine iş dünyasının, sektörel kuruluşların ve sivil toplum örgütlerinin etkin katılımı için yeterli sürenin verilmesi kurgulanacak yeni sistemin başarısı için ön koşul niteliğini taşımaktadır.
Raporun tamamına buradan ulaşabilirsiniz.
Seçil Gülbudak Dil
Müşavir
