T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yayımlanan yatırım teşvik istatistiklerinin 2021 Haziran dönemine ait verileri 17 Ağustos 2021 tarihinde açıklandı. 2001 yılı itibarıyla açıklanan veriler inceldiğinde Türkiye genelinde genellikle artan bir trendin olduğunu söylemek mümkün. Antalya özelinde incelendiğinde ise Türkiye kadar sürekli olmamakla birlikte özellikle son birkaç yılda artış trendinin yakalandığı görülmektedir. Antalya’da özellikle 2013 yılında yatırım adedinde ciddi bir artış gözlemlenmese de yatırım tutarında yaklaşık 2 katına çıkan bir değer karşımıza çıkmaktadır. Bu artış trendine benzer bir değişim 2018 yılından 2019 yılına gelindiğinde de gözlemlenmiştir. 2019 yılında yatırım adedi bir önceki yıla göre %44 artarken yatırım değeri yaklaşık %100 artmış yani 2 katına çıkmıştır.
Yatırım teşviklerinin sektörel dağılımı Türkiye geneli için incelendiğinde 2001 yılından bu yana belge açısından tüm yatırım teşviklerinin %60,3’ünü, yatırım tutarının %46,7’sini, istihdamın ise %61,1’ini imalat sektöründen elde edildiği görülmektedir. Bu sektörel dağılım Antalya özelinde incelendiğinde ise hizmet sektörünün önemi göze çarpmaktadır. Son 20 yılda Antalya’ya yapılan yatırımların %41,3’ünü, yatırım tutarının ise %70,3’ünü hizmet sektörü oluşturmuştur. Alınan teşvikler kapsamında sağlanan istihdamın ise %83,3’ü yine hizmet sektöründedir. Antalya’da hizmet sektöründeki yatırımlar diğer sektörlere nazaran öne çıkarken tarım sektörünün de son yıllardaki atılımı göze çarpmaktadır. 2020 yılında tarım sektöründe 576 adet yatırım ile 2,5 milyar TL yatırım alan Antalya, 2021 yılının ilk 6 ayında da 227 adet tarım yatırımından 925 milyon TL değer elde etmiştir. Bu değerler geçen yılın aynı dönemi ile kıyaslandığında daha iyi bir performans elde edildiği görülmektedir ve bu durum yılsonunda şehrin 2020 yılına nazaran daha fazla yatırım alacağına işaret etmektedir. Zaten Antalya’nın Türkiye’de yapılan toplam yatırımlar içindeki payları incelendiğinde de tarımın gücü öne çıkmaktadır. Son 20 yılda Türkiye’de yapılan tarım yatırımlarının %36’sı Antalya’ya yapılmıştır. Antalya, kendisini takip eden Mersin’den yaklaşık 4 kat daha fazla tarım yatırımı almıştır. Bu fark yatırım değeri açısından değerlendirildiğinde ise 3 kattan fazlasına denk gelmektedir.
Antalya, Türkiye’de en fazla yatırım alan 6. il olmasına rağmen yatırım tutarı açısından değerlendirildiğinde bu sırası 13’e kadar düşmektedir. Bu durum Antalya’nın daha çok küçük bütçeli yatırımlar aldığını göstermektedir. Özellikle son yıllar incelendiğinde; Antalya 2019 yılında 295 adet yatırımla 6,3 milyar TL’yi şehre çekerken 2020 yılında gelindiğinde %141 oranında artarak 710’a ulaşan yatırım adedi 5,4 milyar TL’lik bir yatırım tutarını şehre sağlamıştır.
Bu durum yabancı yatırımlar için de geçerlidir. Son 20 yılda 145 adet yabancı yatırım alan Antalya bu değer ile 8. sırada yer alırken yatırım değeri göz önünde bulundurulduğunda 17. sıraya kadar gerilemektedir. Antalya 2021 yılında Ocak, Şubat ve Nisan aylarında yabancı sermayeli yatırım teşviki almış ancak son iki ayda yabancı sermayeli yatırım teşviki almamıştır. Türkiye genelinde 2021 yılında alınan yabancı yatırım teşvikleri incelendiğinde ise %85’inin imalat sektörü ile ilişkili olduğu görülmektedir. Yabancı sermayeli yatırımların değeri açısından ise %63,4’ü imalat sektörüne aittir. Bu durum Türkiye’de yabancı sermayenin daha çok imalat sektörüne yatırıldığını göstermektedir. Antalya’da imalat sektörü hizmet ve tarım sektörünü takiben üçüncü sırada yer almaktadır. Bu tablo Antalya’nın ürün sepetini hizmet ve tarım sektörüne ek olarak daha fazla çeşitlendirmesi gerektiğini göstermektedir. Özellikle yabancı yatırımları çeken imalat sektörünün Antalya’da daha fazla gelişmeye ihtiyacı vardır. Startup ekosisteminin geliştirilmesi bu anlamda şehre önemli katkı sağlayacak gelişmelerden biri olacaktır. Gelişen startup ekosisteminin imalat sektörüne sağlayacağı katma değer yeni yatırımların da ilde yapılmasına önayak olup hem sektörün gelişmesine hem yerli ve yabancı yeni yatırımların ile gelmesine olanak sağlayarak birbirini besleyen bir sürece olanak sağlayacaktır.
Türkiye’de sektörel bazda yatırım başına değerin en yüksek olduğu sektörün enerji olduğu görülmektedir. Enerjiyi hizmetler, madencilik, imalat takip ederken en son sırada tarım sektörü yer almaktadır. Antalya özelinde incelendiğinde enerji sektörüne yönelik yatırımlar çok fazla olmadığı için birim başına düşen yatırım tutarında hizmetler sektörü öne geçmektedir. Hizmetleri enerji, imalat, madencilik takip etmekte ve en son sırada yine tarım yer almaktadır. Enerji sektörü hem Türkiye için hem Antalya için yıllar içinde popülaritesi artan bir alan olmaktadır. İklim değişikliğinin de getirdiği bir zorunlulukla artık sürdürülebilir enerji kaynaklarına daha fazla ihtiyaç duyulması bu alandaki çalışmaları ve yatırımları artırmıştır.
Antalya sektörel olarak GSYH açısından en büyük payı hizmetler sektörüne ayırmaktadır. Yatırım teşviklerinin çeşitliliği açısından incelendiğinde ise tarım sektörünün ağırlığı hissedilmektedir. Daha geleneksel olan bu sektörlerin yanı sıra son zamanlarda yoğunluğu artan enerji sektörü Antalya’ya gelmiş olsa da diğer sektörlerin gölgesinde kalmaktadır. Antalya’nın hem gelir hem istihdam açısından turizm başta olmak üzere hizmet sektörüne ve tarım sektörüne olan bağlılığının azaltılması ürün sepetinin çeşitlendirmesi adına da zorunludur. Gelişen teknolojiler ve günümüz yaşam koşullarının zorluğu nedeni ile enerji ve imalat sektörleri yatırım açısından daha popüler alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Antalya bu sektörlerde faaliyet gösterecek yeni işletmeleri şehre çekebilmek, bu alanda yeni yatırımlar alabilmek adına ilgili sektörlerde ekosistemin gelişmesi için çalışmalara ihtiyaç duymaktadır.
Seçil Gülbudak Dil
Müşavir
