“Sınai mülkiyet”, insan yaratıcılığının, buluşlarının ve orijinal tasarımlarının geliştirilmesi ve koruma altına alınmasıyla ilgili bir kavramdır. Patent ve faydalı modeller, markalar, endüstriyel tasarımlar, coğrafi işaretler ve entegre devre topografyası sınai mülkiyet hakları kapsamında yer almaktadır.
Türkiye’de buluşlara Patent Sistemi ve Faydalı Model sistemi olmak üzere iki farklı koruma sistemi sağlanabilmektedir. Bu iki sistem arasındaki en önemli farklardan bir tanesi patentlerde koruma süresi 20 yıl iken faydalı modellerde 10 yıldır. Ayrıca patentler, buluş basamağını da içeren detaylı bir inceleme raporuna dayandırılarak verildiği için daha sağlam bir koruma sağlamaktadır.
Marka, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından “Bir teşebbüsün mallarının veya hizmetlerinin diğer teşebbüslerin mallarından veya hizmetlerinden ayırt edilmesini sağlaması ve marka sahibine sağlanan korumanın konusunun acık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması şartıyla kişi adları dahil sözcükler, şekiller, renkler, harfler, sayılar, sesler ve malların veya ambalajlarının bicimi olmak üzere her türlü işaret” olarak tanımlanır. Marka tescili ise markanın fikri mülkiyetinin tescili alan kişi/kurum/işletmeye ait olması demektir. Marka ile ilgili hakların korunabilmesi için, o markanın mutlaka tescilli olması gerekir.
Endüstriyel tasarım ise bir ürünün tümünün veya bir parçasının veya ürün üzerindeki bir süslemenin; çizgi, şekil, biçim, renk, doku, malzeme veya esneklik gibi insan duyuları ile algılanan çeşitli unsur veya özelliklerinin oluşturduğu bütünü ifade eder. Tasarım tescili ise endüstriyel yolla veya elle üretilen her türlü ürünün dış görünümünün koruma altına alınmasını sağlayan bir sistemdir. Bir ürünün fonksiyonel kısmı patent ile korunurken, dış görünümü ve şekli tasarım tescili ile korunur.
Türkiye’de patent, faydalı model ve tasarım başvuruları Türk Patent ve Marka Kurumu’na yapılmaktadır.
Antalya’nın patent başvuru ve tescil performansı incelendiğinde, sahip olduğu sektörel gücü kadar başarılı olamadığı görülmektedir. 2019 yılında Türkiye’de yapılan toplam 2.003 patent başvurusunun sadece %5’i Antalya tarafından yapılmıştır. Bu oran 2020 yılında %6,1 seviyelerine çıkmış olsa da yine de beklenen seviyelerde değildir. 2021 yılının ilk 3 ayı incelendiğinde ise Antalya’nın patent başvurularında Türkiye içindeki payı 2019 ve 2020 yıllarına nazaran daha geride kalmaktadır. Antalya, Türkiye’nin en kalabalık 5. ili olmasına rağmen patent başvurularında 14. sıralara kadar gerileyebilmektedir. Öte yandan, başvuruların tescile dönmesi açısından değerlendirmek istediğimizde, yıl bazlı birebir karşılaştırma yapmak mümkün değil. Zira başvurusu yapılan bir patent aynı yıl değil genellikle birkaç yıl içinde tescillenebilmektedir. Ancak patent başvurularının tescile dönebilme kapasitesindeki sürdürülebilirliğini genel olarak değerlendirmek istediğimizde aynı yıl yapılan başvurular ile tescillenen patentleri birlikte inceleyebiliriz. Bu açıdan değerlendirdiğimizde de Antalya’nın beklenen performansı sergileyemediğini söylemek mümkündür. 2015 yılında alınan patent tescillerinin o yılki patent başvurularına oranı değerlendirildiğinde %34’lük bir değer gözlemlenirken bu değer 2020 yılına gelindiğinde %8,8 seviyelerine kadar gerilemiştir. Özellikle 2020 yılında oldukça düşen bu değer ile Antalya Türkiye’deki illerin yarısından daha kötü performans sergilemiştir.
Antalya’nın faydalı model başvuru ve tescil performansı incelendiğinde, görece patent başvurularına benzer bir performans sergilediğini söylemek mümkündür. 2019 yılında Türkiye genelinde yapılan 2.906 faydalı model başvurusunun sadece %2,5’lik kısmı Antalya tarafından yapılmıştır. Bu oran 2020 yılına gelindiğinde %2’lere kadar düşmüştür. 2021 yılının ilk 2 ayı incelendiğinde ise Antalya’nın faydalı model başvurularında Türkiye içindeki payı 2019 ve 2020 yıllarına nazaran daha iyi durumda olsa da 2021 yılı Mart ayı incelendiğinde 2020 yılı ortalama performansının gerisinde kaldığı görülmektedir. Faydalı model başvurularında Antalya’nın sırası irdelendiğinde de yine sahip olduğu kapasitesi ölçüsünde bir performans sergileyemediği görülmektedir. Patent başvurularına benzer bir şekilde faydalı modelde de başvuruların tescillenebilme kapasitesi değerlendirildiğinde, Antalya’nın özellikle 2016 yılındaki performansı dikkat çekmektedir. Genel olarak daha eski yıllar incelendiğinde faydalı model başvurularının tescillenme kapasitesinin patentlere göre daha iyi olduğunu söylemek mümkündür. Ancak 2018 ve 2019 yılları bu anlamda Antalya için oldukça kötü geçmiştir. 2018 yılında 68 adet faydalı model başvurusu yapan Antalya o yıl sadece 3 faydalı model tescili alabilmiştir. Benzer şekilde 2019 yılında da 74 faydalı model başvurusu yaparken sadece 6 tane tescillenmiş faydalı modele sahip olmuştur.
Patent ve faydalı modelde olduğu gibi Türk Patent ve Marka Kurumu’na geliştirilen markanın fikri mülkiyetinin tesciline sahip olmak için de başvurular yapılmaktadır. Antalya’nın marka başvuru ve tescil performansı incelendiğinde 2019 yılında Türkiye’de yapılan toplam 119.412 marka başvurusunun sadece %3,5’inin Antalya tarafından yapıldığı görülmektedir. Bu oran 2020 yılında benzer seviyede kalmıştır. 2021 yılının ilk 3 ayı incelendiğinde ise Antalya’nın marka başvurularında her ay artan sayı ve payı göze çarpsa da yine de beklenen düzeye ulaşamamıştır. Genel olarak Antalya marka başvurularında Türkiye’nin ilk 5 ili arasında yer almıştır. Öte yandan başvurulan markaların yanı sıra tescillenen marka sayıları irdelendiğinde ise tablo biraz daha kötüleşmektedir. Antalya her yıl binlerce marka başvurusu yapmasına rağmen incelenen yıllar içinde bir yılda en fazla 39 markayı tescil ettirilebilmiştir. Bu anlamda başvurulan markaların tescillenme oranları incelendiğinde Antalya, İstanbul’dan sonra en kötü performans sergileyen ikinci il konumundadır.
Tasarım bazlı başvuru ve tescil sayıları incelendiğinde, yukarıda bahsedilen diğer sınai mülkiyet hakları başvurularına göre daha kötü bir performans gözlemlenmektedir. Türkiye genelinde yapılan toplam endüstriyel tasarım başvurularının sadece %1’i Antalya’dan yapılmaktadır. Türkiye toplam nüfusunun yaklaşık %5’ine sahip olan Antalya açısından bu performans beklenin oldukça altında kalmaktadır. Öte yandan tasarımların tescillenmesi konusu irdelendiğinde başvuruların yüksek oranda tescillendiğini görebilmekteyiz. Bu açıdan yukarıda bahsedilen diğer sınai mülkiyet haklarına nazaran çok daha iyi bir performans sergilendiği görülmektedir.
Son olarak Coğrafi İşaretlere değinmek gerekirse geçen haftalarda Antalya’nın kabak tatlısı tescillenmişti. En taze haber olarak da 5 Mayıs tarihinde Serpme Börek tescilinin de alındığı haber geldi. Bu güzel haberlerle birlikte Antalya’nın mevcut durumda toplam 9 adet ürünü coğrafi işaretle tescillenmiş bulunmaktadır (Diğer tescillenmiş ürünler: Finike Portakalı, Antalya Tavşan Yüreği Zeytini, Korkuteli Karyağdı Armudu, Alanya Avokadosu, Alanya Gülüklü (Hülüklü) Çorba, Alanya Yenidünyası ve Antalya Piyazı). Şu an ATSO tarafından Antalya’ya ait olan turunç ve bergamot reçellerinin de tescilleri için başvurular yapıldı ve sürecin tamamlanması bekleniyor.
Antalya’nın sınai mülkiyet haklarındaki performansı genel olarak değerlendirildiğinde sahip olduğu kapasitesi oranında bir performans sergileyemediğini söyleyebilmek mümkündür. Başvuru tescillerinde İstanbul, Ankara, İzmir ve Bursa gibi illerin öne çıkmasının yanı sıra Gaziantep, Kocaeli gibi illerde oldukça iyi performanslar sergilemektedirler. İlde sanayinin gelişmiş olması bu anlamda itici bir güç olmakla birlikte diğer sektörler de yeni bir buluş, tasarım ve marka geliştirmek konusunda oldukça önemli kaynaklar sunabilmektedir. Startup ekosisteminin de gelişmişliği bu konuya önemli bir katkı sunmaktadır. Sınai mülkiyet hakları başvuru ve tescil konusunda yeterli derecede bilgiye sahip olunmaması da bu sürecin gelişmemesinde önemli bir faktördür. ATSO olarak biz, üyelerimizin bu anlamda bilgilenebilmesi için ilgili konuda yer yer bilgilendirme seminerleri ve eğitimler düzenlemekteyiz. Startup ekosisteminin ilde gelişmesi de en önemli hedeflerimiz arasında yer almaktadır. Ayrıca, yeni ürünler geliştirmek, geliştirilen ürünlerin üretilmesi vs gibi amaçlarla inovasyon merkezimiz olan İNOVATSO da 2019 yılından beri hizmet vermektedir. Antalya’nın sınai mülkiyet hakları konusunda daha iyi bir seviyeye gelmesi için çalışmaya ve üyelerimize destek olmaya devam edeceğiz.
Seçil Gülbudak Dil
Müşavir
