Son 30 yıldır, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (United Nations Development Programme – UNDP) tarafından İnsani Gelişme Raporları yayımlanmaktadır. Rapor kapsamında ülkelerin gelişim düzeylerini ölçebilmek için bireylerin;
- uzun ve sağlıklı bir yaşama sahip olmaları,
- bilgili olmaları,
- makul bir yaşam standardına sahip olmaları
göz önünde bulundurularak İnsani Gelişme Endeksi (İGE) hesaplanmaktadır.
UNDP 2020 yılının Aralık ayında 2020 İnsani Gelişme Raporu kamuoyu ile paylaştı. 189 ülkenin incelendiği raporda İGE bulgularına göre en yüksek insani gelişmişlik düzeyine sahip ülkeler; Norveç, İrlanda, İsviçre, Hong Kong ve İzlanda olarak sıralanmaktadır. Genel olarak değerlendirildiğinde 66 ülke “çok yüksek gelişmişlik” düzeyine sahip olduğu görülmektedir. Norveç bu endeksin yayımlandığı 30 yıl boyunca 21 kez birinci olmuştur. Türkiye ise 189 ülkenin yer aldığı 2020 yılı endeksinde 54.sırada konumlanmıştır. Her yıl incelenen ülke sayısı değişmekle birlikte 1990 yılında raporda yer alan 144 ülke içinde 85. sırada yer alan Türkiye bu sene ülke sayısı artmasına rağmen 1990 yılına kıyasla 31 sıra ilerlemiştir.
TEPAV, UNDP tarafından hesaplanan bu İGE endeksinde kullanılan metodolojiyi baz alarak Türkiye’deki 81 il için İGE değerlerini belirlemiştir. Belirlenen endeks değerine göre Türkiye’de en gelişmiş il Ankara’dır. Ankara’yı sırasıyla İstanbul, Kocaeli, Antalya, İzmir, Muğla, Tunceli, Eskişehir, Tekirdağ, Bursa, Yalova, Rize, Trabzon, Karaman, Kayseri, Bilecik, Artvin, Denizli, Bolu, Sakarya ve Mersin takip etmektedir. Antalya 4.’lüğü İzmir ile paylaşmaktadır. Türkiye’de 21 il “Çok yüksek gelişmişlik” grubunda, 59 il “yüksek gelişmişlik” grubunda yer alırken Ağrı “orta gelişmişlik” düzeyinde yer tek ildir. Türkiye’de “düşük gelişmişlik” düzeyinde yer alan hiç il bulunmamaktadır.
Türkiye’deki iller genel olarak değerlendirildiğinde ortalama eğitim süresi konusunda geri kaldığı görülmektedir. Ancak beklenen eğitim süresinde illerin iyi performans sergilemesi, bu göstergenin uzun vadede iyileşeceğine yönelik sinyaller vermektedir. Daha önceki yazılarımızdan birinde de (İlçe Düzeyinde Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Endeksi) eğitim konusu Türkiye’de illerin gelişme göstermesi gereken konular olarak belirlenmişti. Eğitimin ülkemizde kadın erkek eşitliğinin sağlanamadığı bir konu olmasının yanı sıra insani gelişim konusu kapsamında da özel olarak incelenmesi gerektiği bu ve diğer çalışmalar kapsamında öne çıkmaktadır. Öte yandan Türkiye’deki illerin hepsi doğuştan beklenen yaşam süresi açısından Çok yüksek gelişmişlik düzeyindedir.
Antalya’nın endeks değerleri incelendiğinde en gelişmiş il olan Ankara’ya çok yakın değerler elde ettiğini söylemek mümkündür. Antalya Türkiye’deki diğer iller gibi en yüksek performansı sağlık göstergesinde sergilerken yine diğer iller gibi en kötü performansı eğitim göstergesinde elde etmiştir. Antalya’da da diğer illerde olduğu gibi eğitim konusunda yeni ve önemli adımlar atılması gerekmektedir. Bu kapsamda yapılacak çalışmalar, yerel düzeye indirgenerek her bölge, il, ilçe için farklı perspektifte atılacak adımların belirlenmesi gerekmektedir.
Seçil Gülbudak Dil
ATSO Müşaviri
